Banks En Torres Eilanden
Off the beaten track naar de Banks en Torres eilanden
De Banks eilanden (of Îles Banks) is een eilandengroep in het noorden van Vanuatu. Samen met de Torres eilanden (in het noordwesten) vormen ze de provincie Torba. Op deze eilanden wonen in totaal ongeveer 8000 inwoners, verdeeld over tientallen eilanden met een totale oppervlakte van 882 km². De hoofdplaats van Torba is Sola (een dorpje met 1000 inwoners), gelegen op de zuidoostpunt (South Head) van het eiland Vanua Lava in de Banks eilanden. Het toerisme staat in het gebied nog in de kinderschoenen. Er zijn geen hotels, nauwelijks wegen en maar een beperkt aantal vluchten.
Banks eilanden
De Banks eilanden waren de eerste eilanden van Vanuatu die werden ontdekt door Europese ontdekkingsreizigers. In 1606 arriveerde de Portugese ontdekkingsreiziger Pedro Fernández de Quirós bij Gaua, voordat hij koers zette richting Espiritu Santo. De eilanden werden ook bezocht door Captain Cook (1774) en Captain Bligh. Bligh vernoemde de eilanden naar Joseph Banks. De eilanden werden in kaart gebracht door Matthew Flinders.
De eilandbewoners zijn van Austronesische komaf. De talen die op het eiland worden gevoerd zijn de Oost-Vanuatu talen, die behoren tot de Oceanische talen. Enkele van deze talen zijn bedreigd, en worden door minder dan 100 mensen gesproken. De meest voorkomende taal op de eilanden is Mwotlap, met gemiddeld 1800 sprekers. De eilanden met hun versnipperde bevolking vormen een walhalla voor antropologen.
Ten oosten van deze grotere eilanden Gaua, Vanua Lava en Ravenga & Kwakea liggen een aantal kleinere eilanden. Het meest noordelijk, 50 kilometer ten noordoosten van Ureparapara, ligt Vet Tagde (Vot Tande of Vot Ganai), een uitgedoofde vulkaan die 3.5 miljoen jaar geleden voor het laatst is uitgebarsten. De zwavel bij Suretamate werd voorheen afgegraven door een Frans bedrijf. De Rowa eilanden zijn een aantal zeer kleine eilanden ten oosten van de eilandenketen.
Torres eilanden
De Torres eilanden zijn de noordelijkste eilandengroep van Vanuatu. De eilanden vormen een 42 kilometer lange eilandenketen. Direct ten noorden ervan ligt de provincie Temotu van de Salomons eilanden. Ten westen van de Torres eilanden, op de grens van de Australische Plaat en de Pacifische Plaat, ligt de diepe Torres-trog.
De Torres eilanden zijn koraaleilanden (atollen), in tegenstelling tot de rest van de Vanuatuaanse eilanden. De eilanden zijn paradijselijk en steken tot maximaal 200 meter boven de zee uit. De eilandengroep stond voor de komst van de Europeanen vooral bekend onder de naam Vava (of Vave), een naam die nu alleen nog wordt gebruikt door een aantal ouderen op de eilanden. Begin 19e eeuw werd echter door Europese cartografen de naam Torres eilanden op de kaart gezet, ter ere van de 16e eeuwse Portugees-Spaanse zeevaarder Luis Váez de Torres, die samen met Pedro Fernandes de Queirós in 1606 een aantal eilanden van Noord- en Centraal-Vanuatu aandeed (maar de Torres eilanden zelf nooit heeft gekend of gezien).
Op basis van schaarse archeologische vondsten wordt aangenomen dat de eilanden waarschijnlijk voor het eerst bevolkt werden rond 1200 v.Chr. Op basis van archeologisch onderzoek en mondelinge overleveringen wordt aangenomen dat de eilandbewoners voor de komst van de Europeanen – niet zoals nu – in de kustvlaktes woonden, maar in kleinere dorpjes in het binnenland.
De Europeanen (Britten) arriveerden er pas laat in de 19e eeuw. Het gebied kwam al snel binnen de invloedssfeer van de Melanesian mission (een bekeringsmissie van de Anglicaanse Kerk opererend vanaf Norfolk) vanaf begin jaren 1880. Onder druk van deze missie begonnen de inwoners zich te concentreren in makkelijker te bereiken en te controleren kustplaatsen. De missie had haar regionale centrum op het eiland Mota van de Bankseilanden en koos de taal van de inwoners daarvan (Motees) voor het uitbrengen van een Bijbelvertaling en onderwijs op de Banks- en Torreseilanden. Een aantal oude inwoners van de Torres eilanden spreekt daardoor deels vloeiend Motees.
De Europeanen brachten eind 19e, begin 20e eeuw echter ook diverse epidemische ziekten mee die samen met blackbirding (het ronselen en ontvoeren van eilanders voor plantages in Australië) leidden tot een demografische catastrofe op de eilanden. Naar verluid zouden de Torres eilanden rond 1930 niet meer dan 56 inwoners hebben geteld. In 1906 werden de eilanden onderdeel van het Frans-Britse condominium Nieuwe Hebriden.De Torres eilanden hebben nu ongeveer 1000 inwoners, verspreid over vele eilanden en ongeveer 10 dorpjes. Op Linua is een vliegveldje. In Lungharegi bevinden zich een telefoon, medische kliniek en twee winkels.
De eilanden in de Torres groep zijn: Hiw, Loh (12 km², hoogste punt is 155 meter, het heeft 80 inwoners), Tegua (32 km², hoogste punt is 254 m) en Toga (14 km² , hoogste punt is 240 meter).
Hoogtepunten van Banks en Torres Eilanden
Onderstaand vindt u een overzicht van diverse hoogtepunten van Banks en Torres Eilanden.
Gaua
Het grootste eiland van de Banks eilanden is Gaua. Dit eiland heeft een ruig terrein, met als hoogste punt de actieve vulkaan Mount Gharat (797 m). Deze vulkaan is voor het laatst uitgebarsten in 1982. In 1974 was er ook al grote vulkanische activiteit, waardoor het hele eiland 4 maanden geëvacueerd moest worden. De vulkaan heeft een caldera van 6 bij 9 kilometer, met daarin een kratermeer genaamd het Lake Letas. Dit is het grootste zoetwatermeer van Vanuatu. Ten oosten van het meer bevindt zich de Siri waterval, met een hoogte van 120 meter.
Op Gaua wonen ongeveer 800 inwoners, verdeeld over verschillende kustdorpjes in het westen, zuiden en noordoosten van het eiland. Aan de oostkust wonen vooral immigranten van de eilanden Merig en Merelava. Er zijn vijf traditionele talen op Gaua; het Lakon, Koro, Olrat, Dorig en Nume. Onder de immigranten wordt tevens Mwerlap gesproken. De bevolking leeft vooral van traditionele landbouw, visserij en tuinbouw. De voornaamste exportproducten zijn kopra en cacaobonen. Het eiland heeft een eigen vliegveldje.
Vanua Lava
Het op één na grootste eiland van de groep is Vanua Lava (314 km²). Dit eiland is iets kleiner dan Gaua, maar wel hoger (het hoogste punt is 946 meter). Ook dit eiland heeft een actieve vulkaan, de Mount Suretamate. Op het eiland ligt het kleine provinciehoofdplaatsje Sola, dat voornamelijk leeft van dienstverlening. Zo bevinden zich hier – naast het provinciebestuur – ook een politie- en postkantoor, een rechtbank, een secundaire school (het Collège d’Arep), een bankvestiging, een aantal winkels en een drietal pensions. Even buiten Sola ligt het vliegveld, waarvandaan Air Vanuatu lijnvluchten verzorgt naar Mota Lava, de Torres eilanden en Luganville.
Ravenga & Kwakea
Ten oosten van Vanua Lava bevinden zich twee kleine eilanden; Ravenga en Kwakea (of Qakea). Het op twee na grootste eiland, Uréparapara (ook bekend als Parapara), is een oude vulkanische kegel die door de zee doormidden is gebroken.
Hiw
Hiw (of Hiu) is het noordelijkste eiland van de Torres eilanden (tevens één van de grootste). Het strekt zich van noord naar zuid uit over ongeveer 13,5 kilometer, bij een maximale breedte van 4,5 kilometer. De oppervlakte bedraagt 51 km² en de maximale hoogte 366 meter (Mount Wonvara). De noordkaap wordt Vewoag Point genoemd. Op ongeveer 2 kilometer ten zuiden van de zuidkaap Pointe Gagévétawa ligt het eiland Metoma, dat van het eiland wordt gescheiden door de Mawatan Passage (Passe Cosmao). Op 1,6 kilometer ten noorden van het eiland bevindt zich het Ngwei Gakw rif, dat fungeert als een branding voor het eiland en waar goed gedoken kan worden. Het binnenland is dicht bebost. In de kustgebieden bevinden zich de kleine dorpjes Taouwa, Wounépara, Pivosava en de hoofdplaats Gavigamana, die zich aan de oostkust bevindt. Op het eiland wonen ongeveer 150 mensen die de gelijknamige taal Hiu (Hiw) spreken.
